FIŃSKI DESIGN, czyli słów kilka o wzornictwie z północy

Powodów by pisać na temat fińskiego designu znajdzie się wiele. Pierwszym i najważniejszym jest fakt, iż fiński design należy obecnie do najbardziej rozpoznawalnych i interesujących typów wzornictwa na świecie. Kolejnym, nie mniej ważnym powodem są Helsinki, które w zeszłym roku otrzymały tytuł światowej stolicy designu. Teraz, po niemal roku i z odpowiednim dystansem, można skreślić kilka wyważonych opinii na temat samej inicjatywy, wyjaśniając przy okazji czym jest fiński design, jakie są jego korzenie i co go reprezentuje.

Zacznijmy od rodowodu. Fiński design w prostej linii wywodzi się od tradycyjnego wzornictwa, które opierało się na drewnie. Stąd prosty, czy wręcz surowy styl. To jedna z cech będących kluczem do zrozumienia idei fińskiego designu. Minimalizm formy i prostota połączona z funkcjonalnością to wytyczne stylu, który swym zasięgiem obejmuje wnętrza, modę, przestrzeń miejską oraz przedmioty codziennego użytku. Finowie jako naród praktyczny i skromny, do perfekcji rozwinęli koncepcję przedmiotów nie tylko interesujących wizualnie, ale harmonizujących się z dorobkiem kulturowym Finlandii. Nie można też zapomnieć o silnych związkach fińskiej sztuki z naturą, co przejawia się w interesujących inspiracjach czerpanych wprost z otaczającej finów (wciąż) nieoswojonej przyrody. Z tego też względu, początkowo fiński design nosił silne znamiona sztuki ludowej, która jednak wytraciła już swój impet i ogranicza się obecnie do subtelnych nawiązań do  starych tradycji. 

Kontekstem dla prężnie rozwijającego się fińskiego designu było także wzornictwo szwedzkie oraz duńskie, co zaowocowało wspólną marką określaną mianem Scandinavian design. Echa tego stylu głośne były zwłaszcza w USA w latach 50 ubiegłego wieku, kiedy to tamtejsze galerie podbite zostały przez innowacyjne meble oraz niecodzienne przedmioty codziennego użytku rodem ze Skandynawii. Wszystko to nie mogło rozwijać się bez znacznego wsparcia fińskiego rządu, który od zawsze nie tylko budował długofalowe strategie promujące rodzimy design, ale też nie zapominał o tym istotnym elemencie kulturotwórczym podczas kryzysów gospodarczo-ekonomicznych (jak ten z lat 90). Symbolicznym zwieńczeniem tego mecenatu okazał się być rok 2012, kiedy to nobilitowano Helsinki na światową stolicę wzornictwa, co ponownie zwróciło uwagę świata na nieustannie frapujący fiński design.

Z powyższymi faktami powiązać można hasło, które było mottem podczas przewodnictwa Helsinek: Otwarte Helsinki – osadzenie wzornictwa w życiu. W zdaniu tym kryje się intencja zachęcająca do odważniejszego wplatania idei wzorów zarówno w ubiorze, wystroju wnętrz czy sztuce użytkowej. Fińska stolica należycie wykorzystała daną jej szansę i skutecznie promowała rodzimy design. Cały projekt zasadzał się na próbie zbliżenia ludzi do designu jako czegoś z czego można i powinno się czerpać inspiracje w codziennym życiu. Projektanci oraz promotorzy kładli także silny nacisk na oswojenie zainteresowanych z niecodziennymi, a czasami nawet kontrowersyjnymi propozycjami. A okazji by bliżej przyjrzeć się fińskiemu designowi było niemało. W ciągu roku zorganizowano 550 projektów oraz 2800 eventów! Liczby to zaiste imponujące, ale ważniejszy od statystyk jest fakt, że - zdaniem organizatorów - ponownie udało się zbliżyć design do mieszkańców i ich codzienności, pozbywając się w ten sposób łechcącego próżność, ale zarazem niebezpiecznego przekonania jakoby design stanowił domenę wyłącznie stref wyższych.

Skoro Helsinki to nie mogę nie wspomnieć o fenomenalnym Muzeum Designu, mieszczącym się w stolicy Finlandii. Nieco ironicznym jest fakt, że z zewnątrz budynek muzeum nie sprawia wrażenia świątyni designu, którą w istocie jest! Zebrana tam kolekcja to stałe i czasowe wystawy podsumowujące rozwój fińskiego designu poczynając od 19 wieku, na współczesności kończąc. To także szansa na zaobserwowanie nowych trendów, gdyż pomimo, że mowa o muzeum, przybytek ten w sposób przemyślany i konsekwentny promuje wizje młodych i obiecujących projektantów. W dużym skrócie Design Museum to nieco ponad 200 000 przedmiotów, obrazów i zdjęć. Bardzo wartościowych przedmiotów, obrazów i zdjęć, co trzeba podkreślić.

Pisząc o fińskim designie nie można także pominąć jego reprezentantów. Końcowa część artykułu na krótki przegląd najbardziej znanych, komercyjnych firm, dumnie promujących markę finnish design.

W chwili obecnej, z pewnością najbardziej wyrazistym promotorem jest firma Marimekko, którą należy kojarzyć przede wszystkim z odzieżą oraz przedmiotami codziennego użytku. Styl firmy opiera się na wyrazistym i autorskim wzornictwie, za którym kryją się fińscy projektanci pamiętający o idei założycieli Marimekko: prostota - wyrazista estetyka - nowoczesność. Jednak Marimekko to nie tylko firma, to także filozofia. Jej credo brzmi: Marimekko to brak płynnej definicji, to co niespodziewane, a zarazem ludzkie, głęboko humanistyczne. Nieco tajemnicza idea rozjaśni się podczas przeglądania katalogów sklepu. Dominują w niej bowiem przedmioty, których koncepcja opiera się na tym co znane, ale zaaranżowane w nietypowy, nieoczywisty sposób.

Aarikka, to firma, która swoją filozofią działania idealnie wpisuje się w założenia fińskiego

wzornictwa. Początki działalności to lata 50, podczas których idea firmy okrzepła, co pozwoliło na wyklarowanie się rozpoznawalnych produktów Aarikka: drewnianej, ręcznie produkowanej biżuterii, akcesoriom domowym czy (później) designerskim telefonom. Trudno wręcz uwierzyć, że wszystko to zaczęło się od.. guzików. Kaija Aarikka, przyszła założycielka

Aarikka, nie mogąc znaleźć pasujących guzików do swojej sukienki, postanowiła zrobić je sama. Dało to początek ręcznej produkcji drewnianych bibelotów, dodatków i prostej biżuterii w której dopatrzono się nieznanej wcześniej innowacyjności. Od tamtych czasów wiele się zmieniło, ale filozofia Aarikka pozostała taka sama: produkty i metody produkcji są prowadzone w zgodzie i szacunku do natury. 

Znaczącym przedstawicielem fińskiego designu pod postacią sztuki użytkowej jest z pewnością Iittala. Iittala zaistniała w świadomości odbiorców jako producent wysokiej jakości wyrobów szklanych, cechujących się odważnymi rozwiązaniami projektowymi. O znaczeniu tej firmy doskonale mówi fakt, że współpracowało i współpracuje z nią wielu liczących się projektantów fińskiego designu (Alvar Aalto), a sama możliwość wykonania projektu dla Iittala uważana była za wielką nobilitację. Koncepcyjnie, produkty Iittala silnie nawiązują do fińskiej natury, czego najlepszym przykładem jest seria naczyń Satumetsä (Leśna baśń), która stanowi piękny mariaż fascynacji przyrodą z dawnymi tradycjami folklorystycznymi oraz nowoczesnym wzornictwem.

Wymienione nazwy, co oczywiste, to zaledwie skromny początek długiej listy fińskich firm, dla których rodzimy design to nie tylko produkty, ale przede wszystkim ściśle sprecyzowana misja. Zainteresowanych odsyłam pod ten adres, gdzie znajduje się krótki, acz treściwy spis najważniejszych przedstawicieli fińskiego designu.

Dobrym podsumowaniem niniejszego artykułu jest zapis z obserwacji, z którego wynika, iż fiński design ponownie (tak jak w złotych latach 50 i 60) przyciąga uwagę. To dobry sygnał, świadczy bowiem o odradzającym się upodobaniu do tego co piękne, a zarazem funkcjonalne, proste i oryginalne. Pozostaje tylko z uwagą śledzić doniesienia z fińskiego światka designu; ten bowiem ma do zaoferowania znacznie więcej niż tylko wysokiej jakości przeżycia estetyczne.